( autor - Justycjariusz, tytuł w oryginale „Nam hoc natura aequum est neminem cum alterius detrimento fieri locupletiorem - Słuszne jest, aby nikt nie wzbogacał się z cudzej straty" )
( poniżej dwa zdania posiadacza strony )
W związku z sugestiami Justycjariusza zamieszczam napisany przez niego tekst, podkreślając, że nie jestem autorem tego artykułu i nie zajmuję się dochodzeniem roszczeń od podmiotów odpowiedzialnych za czyjeś kompletnie nieudane urlopy. Życzę miłej lektury ...
„Niech ta paremia będzie kanwą dla dalszych rozważań jakie chcę uczynić z racji zbliżającej się , czy już mającej miejsce ( istotna jest tu data publikacji ) letniej kanikuły. Ze źródeł zbliżonych do osoby pewnego mecenasa , wiem ,że nie „ zaszczyci „ w tym roku swoją obecnością miejsca swojego corocznego wypoczynku. Sam, osobiście mam daleko idąca awersję do wszelkiego rodzaju urlopów , a w szczególności wyjazdów z tym związanych . Podróże mnie męczą , a konsumpcja ulubionej „ substancji” może być i czyniona w zaciszu ogniska domowego. Powiedziałbym bardziej dosadnie , ale wrodzona abominacja stoi temu na przeszkodzie. Innym rodzajem człowieka jest z kolei mój kolega z pokoju w pracy , też znany bohater nie jednego już wpisu na stronie wielce szanownego kolegi Wojciecha. Rzeczony kolega z pokoju , będąc ruchliwym , niczym manipuły Publiusza Korneliusza Scypio ( Africanusa ) w bitwie pod Zamą, lubi się urlopować w najdziwniejszych miejscach , na dodatek najbardziej osobliwych. Pod tym względem , jest podobny do bosmana Tadeusza Nowickiego . Dla niewtajemniczonych pragnę wyjaśnić , iż jest to znana postać z serii podróżniczej , której bohaterem jest Tomasz Wilmowski ( popularne niegdyś "Tomki" ).
Ale koniec tych osobistych refleksji , czas zająć się tematem będącym przedmiotem niniejszego wpisu . Tym tematem będzie problematyka odpowiedzialności odszkodowawczej osób, biur turystycznych zajmujących się w przedmiocie swojej działalności organizowaniem urlopu i wypoczynku.
W zakresie regulacji związanej z opisaną problematyką w systemie polskiego prawa cywilnego zasadnicze znaczenie mają zapisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych. Zapisy wspomnianego aktu prawnego , implementują w swoich zapisach postanowienia dyrektywy nr 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 roku w sprawie zorganizowanych podróży , wakacji i wycieczek . Celem wspomnianej dyrektywy, co wynika z jej preambuły jest ujednolicenie ustawodawstwa Państw Członkowskich w zakresie regulacji związane z prawem turystycznym, a tym samym zapewnienie harmonijnej konkurencji w zakresie rynku usług turystycznych pomiędzy poszczególnymi podmiotami mającymi siedzibę w poszczególnych państwach członkowskich Unii. Celem wspomnianej dyrektywy jest zagwarantowanie i uskutecznienie w realizacji uprawnień związanych imprezami turystycznymi, biorąc pod uwagę , iż osoba konsumenta w zakresie bywania świadczeń wchodzących w skład imprezy turystycznej jest podmiotem słabszym , aniżeli świadczeniodawca.
Opisywana dyrektywa w art. 2 definiuje podstawowe pojęcia związane z imprezą turystyczną , organizatorem imprezy turystycznej , punktem sprzedaży detalicznej konsumentem , oraz umową o imprezę turystyczną/
Stosownie do postanowień wskazanej dyrektywy , imprezą turystyczną jest ustaloną wcześniej kombinację nie mniej niż dwóch z następujących usług sprzedawanych lub oferowanych do sprzedaży w łącznej cenie , o okresie ich świadczenia dłuższym niż 24 godziny lub obejmującym nocleg : - transport , - zakwaterowanie, - inne usługi turystyczne nie związane z transportem lub zakwaterowaniem stanowiące znacząca cześć imprezy. Polska ustawa o usługach turystycznych w zakresie swoich postanowień definiuje w słowniczku ustawowym pojecie imprezy turystycznej, wskazując ,że są nią co najmniej dwie usługi turystyczne tworzące jednolity program i objęte wspólną ceną , jeżeli usługi te obejmują nocleg lub trwają ponad 24 godziny albo jeżeli program przewiduje zmianę miejsca pobytu. Dodatkowo , co należy ocenić na plus polskiej implementacji , nasza ustawa w swojej treści definiuje pojęcie usługi wskazując , iż do usług turystycznych należy zaliczyć usługi przewodnickie , hotelarskie oraz wszystkie inne usługi świadczone turystom lub odwiedzającym. Dodatkowo ustawa , niejako poza wspólnotową definicją imprezy turystycznej , swoim zakresem obejmuje również wycieczki, wskazując , iż swoistą diferentiam specificam tej formy jest zmiana miejsca pobytu. Wspomniana dyrektywa w swojej treści wskazuje , iż organizatorem , jest podmiot zawodowo zajmujący się organizowaniem i sprzedażą imprez turystycznych lub oferujący na sprzedaż imprezy turystyczne zarówno w sposób bezpośredni jak i za pośrednictwem punktu sprzedaży detalicznej. Z kolei punkt sprzedaży detalicznej oznacza podmiot , który sprzedaje lub oferuje do sprzedaży usługi zestawione przez organizatora w formie imprezy turystycznej.
Ustawa o usługach turystycznych ujęciu podmiotowym posługuje się pojęciami organizator turystyki , oznaczającego przedsiębiorcę organizującego imprezę turystyczną. Organizacja usługi turystycznej oznacza zaś przygotowywanie , oferowanie lub realizacja usługi turystycznej . Ustawa o usługach turystycznych w swoim słowniku zawiera również określenia związane z definicją agenta turystycznego oraz pośrednika turystycznego. W myśl postanowień wskazanej wyżej ustawy pośrednikiem turystycznym jest podmiot, przedsiębiorca, którego działalność polega na wykonywaniu, na zlecenie klienta, czynności faktycznych i prawnych związanych z zawieraniem umów o świadczenie usług turystycznych. Agentem turystycznym jest z kolei przedsiębiorca, którego działalność polega na stałym pośredniczeniu w zawieraniu umów o świadczenie usług turystycznych na rzecz organizatorów turystyki posiadających zezwolenia w kraju lub na rzecz innych usługodawców posiadających siedzibę w kraju. Należy podkreślić , iż w zakresie implementacji postanowień dyrektywy , regulacja związana z punktem sprzedaży detalicznej odpowiada zakresowo regulacji podmiotowej związane z definicją agenta turystycznego. Dyrektywa nr 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 roku w sprawie zorganizowanych podróży , wakacji i wycieczek w swoich postanowieniach wprowadza również definicję konsumenta usługi turystycznej. W myśl jej postanowień , konsumentem jest każdy kto nabywa usług turystyczną lub wyraża zgodę na jej nabycie ( główny kontrahent) lub inną osobę w imieniu której główny kontrahent wyraża zgodę na nabycie imprezy ( inni beneficjenci ) bądź osobę , na którą główny kontrahent lub którykolwiek z innych beneficjentów przenosi prawa do udziału w imprezie( cesjonariusz). W tym zakresie polska ustawa o usługach turystycznych posługuje się terminem klient oznaczającym osobę, która zamierza zawrzeć lub zawarła umowę o świadczenie usług turystycznych na swoją rzecz lub na rzecz innej osoby, a zawarcie tej umowy nie stanowi przedmiotu jej działalności gospodarczej, jak i osobę, na rzecz której umowa została zawarta, a także osobę, której przekazano prawo do korzystania z usług turystycznych objętych uprzednio zawartą umową. W tym zakresie wspomniana definicja obejmuje swoim zakresem zarówno głównego kontrahenta innych beneficjetów jak i cesjonariusza.
Przechodząc do dalszych rozważań związanych ze wspomnianą wyżej tematyką , wskazać należy , iż dyrektywa nr 90/314/EWG w swojej treści nakłada na organizatora szereg obowiązków o charakterze informacyjnym związanym z zawarciem umowy. Odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy o świadczenie usług turystycznych w wypadku dyrektywy została ukształtowana w ten sposób , iż Państwa Członkowskie zobligowane są do takiego ukształtowania regulacji wewnętrznych gdzie będzie zagwarantowana odpowiedzialność czy to organizatora turystyki , czy tez agenta turystycznego za właściwe wykonanie świadczeń wynikających z zaciągniętego zobowiązania. Generalną podstawą odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania wynikającego z umowy o świadczenie usług turystycznych jest art. 11 a wspomnianej ustawy. Powołany przepis statuuje odpowiedzialność kontraktową organizatora turystyki , za wyjątkiem istnienia okoliczności egzoneracyjnych w postaci wyłącznej winy klienta związanej z jego działaniem lub zaniechaniem , działaniem lub zachowaniem osób trzecich , którzy nie uczestniczyli w wykonaniu usługi i których działania nie można było przewidzieć ani uniknąć , albo siłą wyższą. Dodatkowo wskazany przepis , statuuje obowiązek niesienia pomocy, a zatem spełnienia świadczeń w sytuacji kiedy podmiot w postaci organizatora wycieczki nie jest odpowiedzialny za wyrządzoną szkodę.
W zakresie roszczeń majątkowych związanych z odpowiedzialnością kontraktową w wypadku szkody na mieniu roszczenia obejmują pokrycie wszelkich uszczerbków w sferze majątkowej związanej z nie dojściem umowy do skutku, albo jej nienależytym wykonaniem. W praktyce związane to będzie z obowiązkiem zwrotu odpowiedniej kwoty pieniężnej stanowiącej równowartość ceny wycieczki lub urlopu. W wypadku ustawy o świadczeniu usług turystycznych dopuszcza ona umowne ograniczenie odpowiedzialności do szkód na mieniu do wysokości dwukrotności ceny imprezy turystycznej względem klienta.
Daleko bardziej , aniżeli szkody majątkowe na mieniu jest jednak problematyka szkód na osobach typu niemajątkowego jako podstawy roszczeń o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia.
W tym zakresie zarówno postanowienia dyrektywy nr 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 roku w sprawie zorganizowanych podróży , wakacji i wycieczek jak i polskiej ustawy o usługach turystycznych są niejednoznaczne w zakresie w jakim taki obowiązek osoby odpowiedzialnej statuują. Rudymentarne znaczenie dla rozstrzygnięcia powyższej tezy ma jednak w pierwszej kolejności wyrok ETS w Luksemburgu w sprawie Simone Leitner v. TUI Deutschland GmbH & CoKG ( wyrok TS z dnia 12 marca 2002 roku w sprawie C-168/00, Simone Leitner v. TUI Deutschland GmbH & CoKG, ECR 1999 I-2631). W judykacie tym najwyższy organ sądowy Unii Europejskiej wskazał , iż art. 5 Dyrektywy zmierza do ochrony konsumentów , a w związku z podróżami turystycznymi kompensata szkody niemajątkowej ma szczególne znaczenie dla osób korzystających z takich usług. Tym samym w ocenie Trybunału zapis art. 5 Dyrektywy musi być interpretowany w sposób w jaki umożliwi to konsumentom prawo do wynagrodzenia szkody niemajątkowej wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania związanego z usługami turystycznymi.
Powyższa problematyka stanęła co oczywiste również na wokandzie polskiego Sądu Najwyższego. Zasadnicze znaczenie z tego punktu widzenia ma uchwała z 19 listopada 2010 roku III CZP 79/10 ( Uchwała SN z 19 listopada 2010 roku III CZP 79/10 OSNC 2011/4/41, Prok. i Pr. wkł. 2011/7-8//36, Biul.SN. 2010/11/9 ).
Tezą tego judukatu jest stwierdzenie ,że przepis art. 11 a ust. 1 o usługach turystycznych może być podstawą do odpowiedzialności organizatora turystyki za szkodę niemajątkową klienta w postaci tzw. zmarnowanego urlopu.
Uzasadniając przedstawiony pogląd Sąd Najwyższy w pierwszej kolejności przedstawił rozważania ETS w powołanym już orzeczeniu Simone Leitner v. TUI Deutschland GmbH & CoKG. Sąd Najwyższy aprobująco wypowiedział się przedstawiając argumentację Trybunału wskazująca , iż brak specyfikacji w art. 5 Dyrektywy – jako zabieg celowy – stwarza podstawy do szerokiej interpretacji pojęcia szkody. Dodatkowo Sąd Najwyższy , wskazał , iż w sytuacji kiedy podstawowym bodźcem motywującym w zakresie zawarcia umowy o usługę turystyczną jest osiągnięcie korzyści niematerialnej związanej z satysfakcji ze spędzonego urlopu; jej nie uzyskanie, a więc utrata przyjemności i dyskomfort z tym związany jest często z jedynym uszczerbkiem związanym ze zmarnowanym urlopem. Taki sposób interpretacji postanowień art. 5 dyrektywy obligował podjęcie stosownych działań przez polskie organy stosujące prawo w zakresie interpretacji prowspólnotowej postanowień polskiej ustawy , implementującej w tym zakresie postanowienia dyrektywy.
Stanowisko Sądu Najwyższego w omawianej sprawie wydaje się z punktu widzenia interpretacyjnego jedynym rozsądnym. Pokutuje w tym zakresie tradycja ustawodawcza w polskich regulacjach cywilnych związanych z treścią art. 157 § 3 kodeksu zobowiązań z 1933 roku, przewidującego , iż zadośćuczynienie może być przyznane jedynie w przypadkach przewidzianych w ustawie. Co prawda obecnie obowiązujący kodeks cywilny nie przewiduje wspomnianej normy, tym niemniej reglamentacja roszczeń związanych ze szkoda niemajątkową na osobie w zakresie odpowiedzialności deliktowej i ostatnie zmiany w tym zakresie art. 446 § 4 kc , odnoszący się wszakże do odpowiedzialności deliktowej , każe się dalej zastanowić czy wspomniana reglamentacja w zakresie roszczeń związanych ze szkodą niemajątkową w zakresie odpowiedzialności kontraktowej nie jest dalej obecna. W tym zakresie jedynym obok postulatu de lege ferenda , wydaje się przyjęcie, iż zwrot użyty w art. 11 b ust. 4 ( szkód na osobie ) , obejmuje szkody zarówno typu majątkowego jak i niemajątkowego.
Poza wszystkim , realizacja wskazanych roszczeń , poprzez odesłanie z art. 11 wspomnianej ustawy do regulacji kodeksu cywilnego , wymaga , aby dochodzący roszczeń wykazał , iż dochodzona kwota jest odpowiednia do uszczerbków niemajątkowych jakich doznał w związku z urlopem.
Mam nadzieje ,że powyższe wywody przyczynią się do podniesienia wartości merytorycznej strony kolegi Wojciecha”.
( komentarz posiadacza strony )
Rozumiem, że na końcu była delikatna aluzja do coraz bardziej widocznego faktu braku jakiejkolwiek mojej aktywności na stronie. Cóż.... od dawna nie mam na to jakoś ani czasu, ani zdrowia ani energii... Za artykuł bardzo dziękuję. Czuję się lekko zawstydzony tym, że napisał go ktoś kto chyba ostatnio ma jeszcze mniej wolnych chwil niż ja. Tym bardziej chylę kornie głowę nad wysiłkiem włożonym przez Justycjariusza w powstanie tego tekstu i nad prezentowaną przezeń wiedzą choć przyznaję, że od strony merytorycznej ciężko mi to tym razem ocenić, gdyż – jak już wspomniałem – nie zajmuję się tą tematyką.
Wojciech Szpara
