( autor - Justycjariusz, tekst w oryginale z maleńką ingerencją "cenzury" )
"Nie wiem od czego zacząć kolejny wpis , tak wiele wydarzyło się od ostatniego. Działalność glosatorska Justycjariusza , jak doniósł mi [------] [CENZURA] Wojciech odbiła się szerokim echem – przy okazji jak słyszałem oberwało się koledze za to ,że tak dzielnie „ strzegł ” anonimowości Justycjariusza. Tu chciałem dać świadectwo prawdzie, kolega Wojciech w dziale aktualności może nie pisze ściśle prawniczo, ale jak umówiliśmy się , w zakresie moich wpisów będą one bardziej „ naukowe „, podczas gdy kolega będzie pisał bardziej publicystycznie. Zapewniam jednak ,że jest [------] [CENZURA] prawnikiem, co wielokrotnie udowodnił na sali sądowej, niejednokrotnie ścierając się w „ śmiertelnym „ boju z piszącym te słowa, niczym Napoleon w bitwie pod Waterloo . Pozostając w klimacie wojskowości , dwóch jest prawdziwych żołnierzy w Rzeczypospolitej, Kuklinowski w Koronie , a Kmicic na Litwie. Zastanawiam się jedynie kto jest kim. Może tą kwestię zostawię czytelnikom, sam zaś przejdę do kolejnego tematu będącego przedmiotem tego wpisu. Tematyka ta zainteresowała mnie na kanwie pewnej rozmowy jaką przeprowadziłem , a dotyczyła ona wykorzystania prywatnych, podstępnych nagrań w postępowaniu cywilnym.
Problematyka ta jest w zasadniczym stopniu niejednoznaczna. Kwestię związaną z dowodem z taśmy magnetofonowej reguluje art. 308 kpc. Stosownie do brzmienia powołanego przepisu , sąd może dopuścić dowód z filmu, telewizji, fotokopii, fotografii, planów, rysunków oraz płyt lub taśm dźwiękowych i innych przyrządów utrwalających albo przenoszących obrazy lub dźwięki. W zakresie sposobu przeprowadzenia wskazanych wyżej dowodów sąd stosuje odpowiednio przepisy o dowodzie z oględzin oraz o dowodzie z dokumentów. Dość skromna regulacja w tej materii w połączeniu z dyspozycją art. 233 § 1 kpc wskazująca , iż w postępowaniu cywilnym sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego. Wskazany wyżej przepis stanowi realizację obowiązującej w polskiej procedurze cywilnej zasady swobodnej oceny dowodów, w myśl której to zasady , brak jest w systemie prawa procesowego norm określających , czy też nakazujących organom stosującym prawo przydanie większego waloru dowodowego określonym środkom dowodowym. Uzupełnieniem zasady swobodnej oceny dowodów jest zasada bezpośredniości, która nie ma jednak charakteru absolutnego. Istotą jej jest zaś to ,że określa ona w jakim zakresie organ procesowy winien zetknąć bezpośrednio ze środkiem dowodowym. Reguły oceny dowodów są formalizowane w stopniu minimalnym poprzez wskazanie , iż wiarygodność i moc dowodu ocenia się w oparciu o własne przekonanie , z uwzględnieniem wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego. Przepisy procedury cywilnej w swojej treści nie zawierają normy wskazującej w jakim zakresie dopuszczalne jest wykorzystanie w procesie cywilnym dowodów uzyskanych w sposób sprzeczny z prawem. W doktrynie procesu cywilnego podnosi się , iż w zakresie dowodów uzyskanych w sposób sprzeczny z prawem , niedopuszczalne jest ich wykorzystanie w postępowaniu dowodowym ( vide: Kodeks postępowania cywilnego Tom I . Komentarz do art. 1- 505 14 pod red. K. Piaseckiego C.H Beck Wydanie 5 i op. cit. ). W istocie problem jest poważny i wymaga odpowiedzi w jakim zakresie i o jakie bezprawie chodzi w ramach możliwości wykorzystania dowodu. Analizując orzecznictwo sądowe w tej materii , budzi ono szereg wątpliwości. W tym zakresie należy zwrócić w szczególności uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2003 roku sygn. IV CKN 94/01 Lex 80244 , gdzie w jego uzasadnieniu SN zawarł tezę wskazująca na możliwość wykorzystania w procesie cywilnym dowodu z nagrań , utrwalonych przez jedną ze stron bez wiedzy i zgody drugiej strony. Wskazany pogląd został sformułowany na kanwie kasacji rozpoznawanej przez najwyższą instancję sądową w sprawie rozwodowej, od wyroku Sądu Apelacyjnego, w której to sprawie jednym z dowodów w zakresie ustalenia przesłanki winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego były utrwalone na nośniku zapisy rozmów pomiędzy małżonkami. Zarzutem kasacyjnym stron było oparcie się w zakresie podstawy faktycznej orzeczenia na dowodzie uzyskanym w sposób sprzeczny z prawem , co w ocenie skarżącej strony powodowało naruszenie dyspozycji art. 233 § 1 kpc . W ocenie SN istniała możliwość oparcia się na wskazanym dowodzie z uwagi na to ,że mógł on wskazywać na dalsze istotne przyczyny prowadzące do pogłębienia się rozkładu więzi małżeńskich między stronami. Kolejnym argumentem na jaki wskazuje Sąd Najwyższy w zakresie możliwości dopuszczenia wskazanego dowodu wiąże się z faktem ,iż strona w toku postępowania dowodowego nie podniosła zarzutu braku autentyczności wskazanego nagrania. Jednocześnie Sąd Najwyższy sformułował pogląd wskazujący na fakt ,że w ten sposób , poprzez brak w zakresie możliwości podniesienia zarzutu braku autentyczności , Sąd był uprawniony do oparcia podstawy dowodowej swojego orzeczenia na wskazanym dowodzie. Sformułowany przez Sąd Najwyższy pogląd jest w mojej ocenie bardzo problematyczny. Przed ustosunkowaniem się do niego chciałbym wskazać , iż w orzecznictwie odnajdujemy również orzeczenia wskazujące na niedopuszczalność oparcia się na dowodzie uzyskanym w sposób bezprawny. W tym miejscu wskazać trzeba na wyrok SA w Warszawie z dnia 6 lipca 1999 roku I ACa 380/99 OSA 2001/4/21, wyrok SN z dnia 13 listopada 2002 roku I CKN 1150/00 Lex nr 75292, wyrok SA w Poznaniu z dnia 10 stycznia 2008 roku I ACa 1057/07 OSA 2009/11/56 . W przytoczonych orzeczeniach w zakresie przyjętej argumentacji, Sądy wskazywały ,iż poprzez potajemne nagrywanie treści rozmów dochodzi do naruszenia dóbr osobistych określonych w art. 23 kc. W ocenie sądów sposób postępowania polegający na podstępnym nagrywaniu treści rozmowy narusza prawo do swobody wypowiedzi , wyboru rozmówcy i tajemnicy rozmowy . We wskazanych orzeczeniach sądy podkreślały niedopuszczalność wykorzystania w procesie cywilnym dowodów uzyskanych w sposób sprzeczny z prawem do integralności fizycznej i psychicznej ( art. 40,41 Konstytucji RP , art. 3,5 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych z dnia 4 listopada 1950 roku ). Stanowisko w tej materii sądy poparły wypowiedziami doktryny ( vide : Dowody w postępowaniu cywilnym uzyskane w sposób sprzeczny z prawem , Agnieszka Laskowska , PiP 2003/12/88, F. Zedler, Dopuszczalność dowodu z taśmy magnetofonowej w postępowaniu cywilnym, [w:] Proces i Prawo. Księga pamiątkowa ku czci prof. J. Jodłowskiego, Wrocław, “Warszawa Kraków Gdańsk Łódź 1989, s. 533 i n., M. Krakowiak, Potajemne nagranie na taśmę jako dowód w postępowaniu cywilnym, MoP 2005, Nr 24, s. 1250 - 1253), gdzie wskazywano , iż powoływanie się na „ prawdomówność” , czy też „ problem fałszywych zeznań „ nie uzasadnia oceny ,że w imię tego interesu należy poświęcić tajemnicę komunikowania się , uznaną za dobro konstytucyjne , chronione na gruncie prawa cywilnego przepisami o ochronie dóbr osobistych . W tym zakresie ciekawym rozwiązaniem jest rozwiązanie zaproponowane przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 listopada 2002 roku I CKN 1150/00 wskazujące na możliwość wyłączenia bezprawności pozyskania określonego środka dowodowego w kontekście konstytucyjnej swobody komunikowania się w wypadku działania w obronie usprawiedliwionego interesu prywatnego, który to pogląd choć jest sporny w doktrynie , jest przyjmowany w orzecznictwie. Z tego punktu widzenia Sąd Najwyższy oceniając na gruncie rozpoznawanego stanu faktycznego , iż nie doszło wyłączenia bezprawności pozyskania środka dowodowego, odniósł to do regulacji zwartej w ustawie o Policji, dopuszczającej stosowanie podsłuchu , jako środka godzącego w konstytucyjną swobodę komunikowania się w wypadkach wskazanych w ustawie. Co istotne ustawa o Policji wyraźnie dokonuje powiązania dopuszczalności stosowania podsłuchu w odniesieniu do postępowania dotyczącego określonego katalogu przestępstw. Katalog tych przestępstw wskazuje na czyny o dużym ładunku społecznej szkodliwości oraz o szczególnej wartości dóbr prawnych jakie chronią .
Wracając do poglądu Sądu Najwyższego opowiadającego się za dopuszczalnością wykorzystania podstępnie nagranych taśm , należy zauważyć , iż argumentacja zawarta w treści uzasadnienia , akcentująca brak podniesienia zarzutu autentyczności jako okoliczności warunkującej dopuszczalność wykorzystania potajemnie nagranej taśmy wydaje się chybiona. W istocie strona postępowania podnosiła zarzut bezprawności pozyskania określonego środka dowodowego , nie zaś autentyczności , prawdziwości treści intelektualnej jaką on zawiera w kontekście tezy dowodowej na udowodnienie której był podnoszony. Po części niezrozumienie w tej materii spowodowane było tym, iż podstawą zarzutu kasacyjnego było naruszenie art. 233 § 1 kpc, który to przepis odnosi się do problematyki mocy i wiarygodności środka dowodowego, nie zaś jego legalności .
Tymczasem w odniesieniu do wskazanych środków dowodowych zasadnicza problematyka zasadza się na ich legalności. Co konieczne i co wymaga podkreślenia , kodeks postępowania cywilnego nie zawiera norm odnoszących się do legalności w zakresie pozyskania środków dowodowych. Tym samym rodzi to pytanie , czy w tym zakresie nie obowiązują żadne reguły. Wydaje się ,że nie. Jednak w zasadniczym stopniu należy podzielić zapatrywania tych składów orzekających, jakie wskazywały na potrzebę badania przez sąd meriti w jakim zakresie środek dowodowy jest zgodny z prawem , a dokładniej czy został pozyskany zgodnie z prawem. W tym kontekście warto pochylić się nad koncepcją zaprezentowana przez Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 13 listopada 2002 roku I CKN 1150/00, gdzie wyłączenie bezprawności naruszenia dobra prawnego ( swobody i wolności komunikowania ) należy powiązać z działaniem w ramach ochrony usprawiedliwionego interesu , gdzie w zakresie przyjętych założeń aksjologicznych odnoszących się do zdefiniowania tegoż interesu , należy odwołać się do regulacji podsłuchu w ustawie o Policji. W mojej ocenie taka koncepcja jest w istocie problematyczna, mamy bowiem do czynienia z próbą stosowania analogi i to nawet nie analogii iuris, tylko jakieś formy analogii aksjologicznej. Jest bowiem jasne , że działanie w ramach usprawiedliwionego interesu, nie jest tożsame z działaniem w ramach ochrony swojego prawa podmiotowego, a tylko taka okoliczność wyłączała by bezprawność działania. Nie bez znaczenia dla tej koncepcji ma i to jakie w tej materii są regulacje konstytucyjne oraz międzynarodowe.
W tym zakresie zasadnicze znaczenie mają przepisy Konstytucji , a w szczególności przepis art. 49 wskazujący na konstytucyjną wolność swobodę i ochronę tajemnicy komunikowania w powiązaniu z art. 31 ust. 3 Konstytucji określającym , iż wszelkie ograniczenia wolności i praw określonych w Konstytucji dopuszczalne są tylko w ustawie i tylko wtedy gdy są konieczne w demokratycznym państwie prawnym dla jego bezpieczeństwa , porządku publicznego , ochrony środowiska ,zdrowia moralności publicznej , albo wolności i praw innych osób. W aspekcie formalnym ewentualna klauzula limitacyjna musi mieć charakter ustawowy. Druga okoliczność jaka musi zaistnieć, to aspekt materialny w postaci konieczności ingerencji w wolność konstytucyjną z uwagi na inne wartości , co do których zachodzi konieczność ich ochrony . Zarówno w aspekcie podmiotowym oraz przedmiotowym brak jest w systemie prawa , norm zawierających upoważnienie dla ingerencji w wolność i swobodę komunikowania się przez osoby prywatne poprzez prowadzenie potajemnych nagrań.
Rodzi się w związku z tym pytanie, w oparciu o jakie podstawy prawne sąd meriti w toku toczącego się postępowania cywilnego jest władny oddalić wniosek dowodowy, o przeprowadzenie dowodu z potajemnego nagrania. W mojej ocenie w tym zakresie właściwą podstawą dowodową będzie norma konstytucyjna, którą sędzia w toku prowadzonego postępowania sądowego jest związany. Innymi słowy w postępowaniu sądowym , sąd meriti nie może oprzeć rozstrzygnięcia w zakresie ustalenia faktów na środku dowodowym uzyskanym w sposób bezprawny. Nie bez znaczenia jest tutaj również art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zakresie w jakim gwarantuje każdemu prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpoznania sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd. Co prawda Trybunał Praw Człowieka w swoim orzecznictwie podnosi ,że Konwencja w swoich zapisach nie odnosi się bezpośrednio do kwestii zasad dopuszczalności dowodu , pozostawiając regulację w tej materii prawu krajowemu, tym niemniej w orzeczeniu Hegla vs. Czechy wskazał na problem legalności dowodu obciążającego oskarżonego w kontekście rzetelności postępowania karnego (M.A Nowicki Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Oficyna, 2009. Komentarz do art. 6 ) . Nie budzi wątpliwości w orzecznictwie , iż środki dowodowe uzyskane w wyniku naruszenia wolności gwarantowanych konstytucyjnie są niedopuszczalne z punktu widzenia przyjęcia rzetelności postępowania sądowego. Nie ulega wątpliwości ,iż potajemne nagrywanie rozmowy stanowi również naruszenie prawa do poszanowania życia prywatnego , co z kolei uzasadnia przyjęcie , iż ewentualne wykorzystanie środka dowodowego uzyskanego w wyniku naruszenia prawa do prywatności wpływa na rzetelność postępowania sądowego .
W tym kontekście zasadniczo odmiennie kształtuje się sytuacja w postępowaniu karnym, w sytuacji kiedy np. pokrzywdzony przestępstwem dokonuje nagrania oświadczenia ewentualnego oskarżonego, a następnie takie nagranie zostaje zabezpieczone przez organy procesowe i wykorzystane w toku prowadzonego postępowania. W tym wypadku sytuacja jest zasadniczo odmienna. W tym zakresie organy procesowe nie podejmują żadnych bezprawnych działań ,a owoc tych bezprawnych działań leży poza działaniami organów procesowych. Nie bez znaczenia dla dokonywanej dyferencjacji obydwu postępowań , ma to ,że w wypadku postępowania cywilnego zasadnicze znaczenie ma zasada kontradyktoryjności oraz zasada dyspozycyjności przedmiotem sporu w ramach postępowania cywilnego ( vide: Rylski Piotr, Działanie sądu z urzędu a podstawa faktyczna wyroku cywilnego. Oficyna 2009 rok ) . W tym kontekście prawda materialna jako element ustaleń nie ma tak zasadniczego znaczenia jak w postępowaniu karnym, gdzie zasada prawdy materialnej stanowi naczelną zasadę procesu karnego .
Na zakończenie w związku z wpisem kolegi Wojciecha dotyczącym jego stanu zdrowia, pragnę złożyć na jego schorowane ręce, życzenia szybkiego powrotu do zdrowia, wyrażając jednocześnie przekonanie , że po chorobie pełen sił twórczych przystąpi do wykonywania swoich obowiązków zawodowych.
Z wyrazami szacunku
Justycjariusz"
(poniżej komentarz posiadacza strony)
Tekst Justycjariusza wkleiłem bez zmian. Ta zabawa z "cenzurą" to tylko żart. Z drugiej strony muszę się choć trochę bronić przed niektórymi bardziej kwiecistymi przymiotnikami Justycjariusza na mój temat, którymi lubi on okraszać swoje teksty. Nie mogę na "swojej" stronie ogłaszać "achów" i "ochów" na swój temat bo dziwnie się wtedy czuję, a i przypadkowemu odbiorcy mogłoby się zrobić od tego zdecydowanie za słodko :). Wiem przy tym do czego autor "pije". Na "youtube" pod tym adresem - http://www.youtube.com/watch?v=ztTHj1UPWNQ - toczy się się od pewnego czasu taka mała dyskusja w trakcie której niektóre internautki intensywnie próbują wyciągnąć ode mnie informacje na temat tożsamości Justycjariusza. Nie mogę uczynić zadość ich życzeniom i kilka razy tam mi się oberwało z tego powodu. Zapewniam jednak, że nie to było przyczyną mojej choroby.
Ponadto wbrew sugestiom Justycjariusza ręce mam zdrowe :). W każdym razie bardzo dziękuję mu za obronę i cieszę się, że kolejny wartościowy tekst opublikował on tu za moim pośrednictwem. Aha... z "Kuklinowskim" nie mam nic wspólnego ...
(...)
